Mi stemme går til…

Det partiet som pålegg alle landets kommunar å sørge for kjeldesortering, det partiet som stansar dumping av miljøskadeleg avfall i norsk fjordar, det partiet som snakkar positivt om integrering og solidariet med flyktningar, det partiet som seier at den norske skulen allereie er god – og det partiet som forstår at verdiar blir skapte og vedlikehelde i møte mellom menneske overalt i verda. 

 

Eg kom nett heim frå tre veker i utlandet. Eg har ikkje fulgt med i norske media, men skjønar i det eg kryssar siste landegrensa og kjem «heim», at mi verkelegheitsoppfatning krasjar med fokuset i Norge.

Noko av det første eg ser er at det blir diskutert norske verdiar, ein nynazistisk marsj i Kristiansand, bilettolking av kvinnelege politikarar i media, og at Listhaug nok ein gong har fokus på alle problema med asylinstituttet. Eg ser brotstykker av ein verdidebatt, som eg ikkje veit enno om eg vil gå i djupna på. Verdiar har eg lenge hatt lyst skulle kome på den politiske dagsorden, det er berre det at utgangspunktet og perspektivet i denne debatten nok ein gong synast å vere «oss» og «meg og mitt». Det norske fokuset kjennes av og til så intetsigande og navlebeskuande.

Kven vil innfri valløfta etter 11. september? I dag sveipa eg innom ein direktesendt tale med Jonas Gahr Støre på AUF-leir. Han har mange visjonar om miljøsatsing. Eg har lese eit intervju med Erna også og sett kommentarar frå Hareide. Lenger har eg ikkje kome. Valgomatane til dei ulike nyheitsmediene har eg enno ikkje prøvd. Eg kjenner meg litt matt alt før valkampen har starta for fullt. Eller kanskje den har det? Men i så fall, kvar er det store internasjonale perspektivet? Blikket ut over eigen hageflekk, kommunegrense, nasjonale interesser og vern om eigen velstand? Kvar er verdiar som medmenneskelegheit, solidaritet, og globalt ansvar? Den eller dei som kan overtyde meg om det, får mi stemme.

– Det var litt av ei reise!

Eg registrerer at det er mange som er på ulike slags reiser, men så meiner dei eigentleg noko heilt anna enn det ordet betyr; at dei har vore igjennom ein prosess eller utvikla seg på ein eller annan måte. Det skurrar i mine øyre. For meg er ei reise fysisk forflytning frå eitt geografisk punkt til eit anna, inkludert opplevingar og erfaringar.  Anten har du vore på reise, eller så har du det ikkje.

Kall ein spade ein spade, seier eg. Har du utvikla deg noko voldsomt på kort tid, blitt ekstremt godt kjent med nokon, eller lært noko du ikkje trudde du kunne klare, så sei det! Ikkje kall det ei reise. Ekte reiser er sjeldsynte, ikkje til å slenge rundt seg i hytt og pine, når ein finn det for godt å bruke eit moteord. Ferdigsnakka.

Shuttelbussen i Aten var litt sein på gaten til Kjøbenhavn, men den kom og flyet tok av omtrent på tida. Så alt i orden. Men, på bussen står dei, tre norske tjueåringar, ei jente og to gutar, frå ein eller annan stad på Austlandet og kommenterar alt dei kan kome på å kritisere med Hellas. Dei tar for seg flyplassen, dei tilsette, og landet forøvrig i ironiske vendingar som er typiske for blaserte nordmenn i utlandet. Då den eine formulerer noko om at «Tenk korleis det hadde vore om grekerane hadde fått bestemme meir i verda….» er eg veldig nær å snu meg og spørje; kvifor er de her eigentleg?  Eg kunne ha lagt til noko om historie, utviklingsnivå, sivilisasjon og kultur, i nord-Europa kontra Hellas langt bakover i tid. Men, eg er typisk norsk eg også og irettesetter ikkje ukjente offentleg. Så eg vart berre ståande der og vere arg og indignert på grekerane sine vegne.

Å reise er ein kunst som kan inneber opplevingar og muligheiter, frå start til slutt. 

Desse tre hadde forflytta seg geografisk, men neppe lært noko særleg. Dei hadde sikkert opplevd eindel, for eksempel party på billig alkohol og kanskje hadde dei også erfart eit par ting, men blitt noko klokare? Ikkje med den instillinga, trur eg. Og kan ikkje folk med negativ innstilling på jakt etter å finne feil, berre halde seg heime? Slike ting tenkte eg. Men sa det ikkje. Fint at dei gjekk inn i flyet bak og eg framme, for eg likar ikkje å ergre meg når eg er på reise. Reiser skal nytast.

På toget mellom Kjøbenhavn og Gøteborg, kjem det også tre ungdommar og set seg ved sidan av meg. No er vi i Sverige, så då er dei vel svenske. Ja, og nei. Eg kjem i prat med jenta i setet ved sidan av meg. Ho smiler, har kvikke auger, ein pent dandert hijab, snakkar ope på flytande engelsk (ja, eg let nynorsken ligge for anledningen). Ho kjem frå Syria. Vi pratar om heimlandet hennar, krigen, integrering, Sverige som nytt heimland, som ho seier stolt og smilande. Og vi pratar om Skam, Sana og nye norske ord ho har lært, som vi ler litt av. Gutane på andre sida av midtgongen kikar på oss. Dei skal gå av i Helsingborg, der ho hjelper meg å byte til rett togvogn som skal vidare til Gøteborg.

I Hellas kan dei ferger. Som Norge, er landet ein sjøfartsnasjon med dyktige båtfolk som får oss trygt fram mellom dei greske øyane.

Ja, det finnes mange måtar å reise på. Tog er ein favoritt, folk er ofte så avslappa der. Så snart dei har fått plassert bagasjen, kan dei finne fram boka, kortstokken, mat og drikke. Eller, for å vere heilt ærleg var vel det helst i «gamle dager», for kva finn dei fleste fram i dag? Jada, det er mobilen. Men, fortsatt ser ein mange med ei bok på toget. Eller, folk som sit vis-a-vis og regelrett pratar med kvarandre. Det same gjeld ferjer og båtreiser. Vi er trygt planta på sjøen og kan senke skuldrane. Sikkerheitsrutiner her også, javel, men kapteinen styrer skuta og veret er bra. Så då kan vi prate litt med sidemannen og vandre litt rundt. Oppleve og sanse rørslene i farkosten, lukta frå havet og motvinden i ansiktet.

På alle reiser har eg anledning å møte nokon, lære og erfare noko. Det er eit val ein tar. Dei mest interessante møta er ofte resultat av impulsive handlingar, som å snakke med ukjente medpassasjerar.
No veit jo ikkje eg kor mange grekarar dei tre norske ungdommane prata med på ferieturen sin, men eg kan vel tenke meg at vi ser litt ulikt på det med å reise med eit ope sinn. Du må faktisk takle å ikkje hive dopapir i doen, men i søppelbøtta. Du må godta at greske bilistar ikkje nødvendigvis stoppar så snart du nærmar deg eit fotgjengarfelt. Eller at kontantar er meir verdsett enn i Skandinavia, der vi dyrkar platskortet. Slik er det ikkje overalt elles i verda og det må vi finne ut og godta. Før vi reiser. Folkeskikk og tilpasning er stikkord.

No kjenner eg svært mange ungdommar og veit veldig godt at dei fleste er reisevante på ein heilt anna og meir sympatisk måte enn dei tre nemnte. Klaging og manglande respekt for nasjonal egenart, er kanskje vel så utbreidd i generasjonen eg tilhøyrer, altså vi mellom 40-60 år.  Og eg trur det er mest tydeleg hos dei som reiser minst, men som gjerne vil gje inntrykk av det motsette.

Forresten, god tur til deg som skal ein stad – det blir nok ei fin reise 🙂

Livet på vent sør i Europa

For dei som har budd i flyktningleirane på Chios i månader og opptil eitt år, har tida stått stille lenge, men i sommar har mange fått reise vidare, til fastlandet og andre leirar i Hellas. Ved utgangen av juli er det kring 560 bebuarar att i Souda camp.

Dette innlegget handlar om inntrykk frå min femte tur til Chios, som frivillig for Dråpen i havet.

Te er viktig for mange og ei takknemleg arbeidsoppgåve.

Her deler frivillige hos Dråpen ut trillevogner til barnefamiliar. Dei som skal reise til Athen og vidare kan også få bagar og sekkar, til å pakke eigedelane sine i.

Han har funne ein stille stad på havna til å sove.

Det er forbetringar i leiren, sidan eg var her sist. Dei provisoriske telta er borte og folk bur litt betre og litt meir privat enn for eitt år sidan, men framleis er det svært enkle buforhold og få kvadratmeter på kvar. Det er utdeling av tre måltid dagleg, som lokalt tilsette frå Norwegian refugee council (NRC) har ansvar for. Maten blir laga av ein lokal bakar og det er to varme måltid.

NRC trekker seg ut av dette oppdraget i august, fordi EU har stoppa finansiering av arbeidet. Grunnen kan ein sjå i denne videoen frå Chios, av Al Jazeera.

I tillegg deler vi ut te, er badevakter på stranda, arrangerar engelskkurs, kunstklasse, har sosiale arrangement og føl opp enkeltpersonar. I den perioden eg var i leiren vart også eit nytt lager klargjort og ein butikk for «verdig handel» (istaden for utdeling), der folk kan finne det dei treng sjølve. Drop shop konseptet er prøvd ut med gode erfaringar i ein annan leir på fastlandet.
Noko av det viktigaste ein gjer som frivillig er det å snakke med – og ikkje minst lytte til dei mange historiene. Nokre av dei er brutale og handlar om overgrep og brot på menneskerettar. Då er det viktig å ikkje bli overvelda av eigne kjensler, men tenkje rasjonelt. Kva treng ho/han, korleis hjelpe? Som regel er det einaste ein som frivillig på korttidsopphald kan gjere, å lytte og vise omsorg. Vår verkelegheit er så langt unna dei erfaringane flyktningane har, at vi kan aldri fullt ut forstå.
Men nokre gjer meir og blir lenger enn andre. Før vi forlet Chios besøkte vi Parents and toddlers house, som er starta og blir drive av Janne Hegna, tidlegare koordinator for Dråpen i havet på Chios. I videoen (linken) forklarer Janne kvifor dette er ein viktig møtestad for familiar. Senteret ligg inne i byen og i gåavstand til Souda. Her kan barn og foreldre kome bort frå det provisoriske tilværet i leiren for nokre timar, til ein stad som er meir likt ein heim.

 

-To Athina!
Mange er oppstemte og glade når dei endeleg får løyve til å reise vidare. Eg trur det er fordi det monotone livet endeleg blir brutt og det skjer noko. Fergereisa til Aten er eit skritt vidare. I sommar har flyktningar reist puljevis vidare til Aten, for å bu i byen, eller i leirar på fastlandet. Andre har blitt overførte til Vial, den andre flyktningleiren på øya. I Vial har ikkje Dråpen i havet tilgang, så forholda der kjenner eg ikkje så godt til. Men kvar dag kjem bussen med flyktningar som bur i Vial til Souda-leiren, der dei får «leftovers» (supplement av mat) og ulike NGO-ar (ikkje statlege organisasjonar) deler ut klede, sko, bagar, trillevogner og andre ting dei treng.  I Souda er det også aktivitetar og ulike former for sosialt samvær.
– Her er folk vennlege, dei snakkar med oss og bryr seg, uttalte ein Vial-buar til ei av dei frivillige.

I det eg forlet leiren for ei veke sidan, var det fleire spørsmål enn svar om framtida til dei som fortsatt er på dei greske øyane, og om forholda dei møter på fastlandet når dei kjem dit.

Vi reiste også (heim) med ferga til Aten. Ein millionby med mykje fattigdom og nød frå før av. No skal mange av flyktningane klare seg her. Nokre får leilligheit og eit fast beløp i månaden, men eg undrast om dei er trygge i storbyen og om greske myndigheiter er i stand til å hjelpe alle, utan dei frivillige organisasjonane i ryggen. Vil Hellas klarar å ivareta rettane til alle sårbare individ?

 

Kjensla etterpå

Sjå på portretta på veggen. Har du sett desse ansikta før, her i Førde? Dei har budd her, men dei hadde merkelappen flyktning. Var det difor vi ikkje såg dei – før no?

Fire av dei portretterte, saman med dei som har laga fotoutstillinga «Refugees beyond the name», på Pikant i Førde. Bileta er portrett av 23 av dei som budde på Øyrane mottak, før det vart lagt ned.  Foto: Monica Skilbrei

 

Har du også hatt den kjensla, når nokon du kjenner har reist, eller flytta? Nokon som har har glidd vekk og blitt borte frå deg. Kjensla av å bli forlatt, ei slags tomheit. Og kanskje nokre spørsmål; kunne eg gjort noko, sagt nok, så dei hadde blitt verande her likevel?

Det er slike tankar eg har når mottak etter mottak blir lagt ned her i Norge. Når dei unge afghanske gutane er borte, det er færre nye ansikt, nokre familiar har fått anna kommune og har flytta dit, andre har blitt utviste. Dei fekk ikkje opphald, asylsøknad avslått. Dei 18 år gamle gutane er vaksne, dei iranske kvinna er frå feil land, det er trygt nok i heimlandet ditt. Politisk vilje og juridiske argument fordriv dei ut, vekk frå oss. Er det betre? Eller kan det vere eit tap? Vårt tap?

Eg tenkjer på kva som kunne ha blitt, som nye vennskap, gode naboar, fleire ressursar i helsevesen, fleire kollegaer med språkkunnskap, ingeniørar, kokkar, restaurantar. Fleire frivillige i Røde kors, fleire på dugnad og i sving med samfunnsnyttig arbeid. For spør vi er det det mange vil. Bidra. Vere her.

Men det vil vi aldri få vite, for dei har reist. Og politikarane meinar at det er vellukka asylpolitikk. Straumen er stansa, talet er kraftig redusert frå i forfjor til i fjor og enno mindre er talet i år. Hurra, seier dei som likar det best slik det alltid har vore. Det norske, ikkje det multikulturelle. «Det har aldri vore noko for oss«. Signal er sendt og oppfatta. Men, kva slags signal? Signal om politikken, eller signal om Norge? Om oss?

Gjennom fotoutstillinga «Refugees beyond the name» laga av Ulf Rugumayo Amundsen og tekstane (engelsk og arabisk) til Alma Habbal,  får vi ein ny sjanse. Vi rakk kanskje ikkje å bli kjent med dei då dei var her, men kan i alle fall dyrke etterpåklokskapen ved å sjå på bileta på veggen. Tenkje at han der ser ut som kompisen, ho kunne vore arbeidskollegaen eller naboen din. For i fotografia og heftet, som føl utstillinga, kan du bli litt kjent med menneska bak omgrepet «flyktning». Takk til Alma og Ulf som har gjort jobben for oss.

 

 

 

 

Ta vel imot dei uproffe gjestane

Ja, dei er vanlege folk, kundar og gjestar – som før, men dei er viktigare enn nokon gong. For dei gjer research for deg som skal reise – og marknadsføringa for reiselivsverten.

Bileta viser nokre etablissement som eg ville gitt ein god anmeldelse – og kanskje gjer. Bortsett frå Geiranger då, som ikkje treng meir reklame, men gjerne garden og restauranten Vesterås, som har utsikt ned til fjorden og cruiseskipa.

This slideshow requires JavaScript.

I 2017 treng ein dyktig turistvert strengt tatt ikkje bruke (nesten) ei krone på tradisjonell marknadsføring. Det er nok å vere ei god vertinne og ein god vert. Kundane og gjestane dine gjer jobben for deg. På nett. På Tripadvisor, booking.com og google. På instagram, snap og ikkje minst facebook. Som hotellvert treng du ikkje like sosiale media, men du må vere klar over kva makt det har. Kanskje avgjerande makt. For du bør erkjenne at det er der, på sosiale media, det blir avgjort om du blir sesongen sin vinnar eller tapar.

Reviews
Dei tar bilete, dei filmar og dei mest entusiastiske – eller argaste – skriv også tekstar. Ein subjektiv, forhåpentleg ærleg tekst om besøket eller opphaldet på cafeen, resturanten, pensjonatet, eller hotellet dei var så fornøgde med, eller totalt misnøgde med. Denne teksten, ofte på engelsk, saman med like amatørprega foto, utgjer ein såkalla review, eller anmeldelse (melding/kritikk på nynorsk), som går rett på nett, på sider som Tripadvisor. Og der blir dei sett, lest og studert av eit ukjent tal menneske som skal dit anmeldaren har vore.
Innhaldet i anmeldelsen kan variere, men fokuset er ofte på reinhald, kvalitet, utsikt, støy, storleik på rommet, maten og ikkje minst servicen dei fekk. Det siste kan oppveie for mykje av det andre. Gjestar som skriv «reviews» likar vertar og vertinner som er blide, hyggelege, imøtekommande og som tar godt vare på kundane sine. Ikkje så overraskande kanskje. Eg har lese eindel slike anmeldelsar og forholda eg har lista opp er gjengangerar. Men service er alltid vektlagt.

Fordelar og ulemper
Korleis kan slike subjektive tekstar, ofte med skrivefeil og foto av ulike kvalitet, ha så mykje å seie? Svaret er såre enkelt og selvfølgelig. Fordi det er kundane sjølve som fortel og rapporterar, ikkje restauranteigaren som sjølvsagt vil selje «produktet» sitt uansett. Når heilt vanlege folk, som for det meste er ute etter det same som du og eg, tar over formidlinga, blir det interessant. Fordi dei er ærleg, usensurerte og rett på sak – og såleis langt meir truverdige enn dei glansa trykksakene ein tidlegare var prisgitt. Altså tradisjonell reklame, som i dag har blitt sekundærmedium. For vi går på nettet først. Og mange ordnar alt der. Etter at dei har funne rette overnattingsstaden, bestiller dei også via nett, på for eksempel på booking.com, som tar 15% provisjon.

Anmeldelsar må lesast med eit kritisk blikk, som alt anna på nettet, men det begynner vi å venne oss til. Vi som skal reise, eller ut og ete på restaurant, må bruke skjønn når vi les dei subjektive tekstane og sjå godt etter kven kjelda er. Og dei som tar imot oss må ta vanleg folk på alvor, for ein veit aldri kven som kan finne på å publisere ei melding etter besøket.
Kven tener på utviklinga? Alle bortsett frå den «tradisjonelle» reklamebransjen, som må omstille seg. Og det gjer dei nok også, men det blir eit anna innlegg.

 

 

 

Kunsten å vandre – åleine

«Det kunne eg aldri gjort!» Å? Sikker?

Eit bilete har ofte kome tilbake til meg. Då eg var barn heime i Lodalen, kanskje åtte-ni år, låg eg ein fin sommardag på ryggen i graset oppe på høgste bøen på Sande, blant kløver, stemorsblomst, forglemmegei og marihøner. Låg der på ryggen i sommarkjole og såg på himmelen og skyene. Eg dagdrøymde meg langt vekk, forbi fjella og ut i verda.

Alle veit at eg er stolt av heimplassen min, Lodalen. Det var og er ein fredeleg, tidvis isolert stad i periferien. I min barndom var det aldri der oppe i dalen det skjedde. Og eg hadde som ung alltid ønske om å reise dit det skjedde. Kanskje eindel born som veks opp i utkanten, får eit ekstra behov for å sjå kva som er bakanfor fjella? Utferdstrang.

Suget til å sjå og oppleve har vore der så lenge eg kan huske, men det har endra innhald. Dei siste tiåra har eg reist til stader og land som gir ei form for meining å vere, heller enn underhaldning. Det stille og storslåtte finn eg i eige land og i norske landskap. Det har fått meg til fjells, ut til kysten, land og strand rundt. Å reise og å vandre, har gitt meg store opplevingar, ny kunnskap om kultur, natur og folk, i inn- og utland.

Folk ein møter

This slideshow requires JavaScript.

På lykke og fromme reiser eg inn i Utladalen ein sommarkveld og satsar på å finne husrom. Eg har vore her før og kjenner til overnatting. Avdal gard er nærast og eg vandrar oppover den bratte lia, treff folk undervegs som seier at «ja det er folk i husa, det ryk av pipa».

Idet eg kjem opp siste bakken til sela, vinkar ein «slåttedreng» meg velkommen og kjem meg i møte. Dei er to som har slått graset på vollen, rakar og samlar saman foret. Jada, her er senger ledige, mange faktisk, for dei har ikkje opna enno! Men, det skal skje i helga og vertskapet kom opp litt før meg, så dette skal vi sikkert ordne. Han går inn i stova og snart kjem ei dame i trappa, som seier «Ja, sjølvsagt kan du overnatte og frokost skal du få».

Den kvelden blir eg sitjande ein time inne i stova med han og ho som eig garden og prate, ei trivelig stund, før eg kryp nedi soveposen og sovnar som eit barn.

Og til frokost et eg ekstra godt.

 

Eit nytt ferskt bilete, påfølgande ettermiddag. Ei kvinne med baltisk aksent på Vetti gard, ikledd forkle, oppsett hår i ein praktisk knute, litt varm i kjakane etter arbeid på kjøkkenet.
Tidlegare på dagen serverte ho meg sterk, god kaffi (slik eg likar han), ei nysteikt vaffel med to sortar syltetøy og rømme. Då hadde eg gått frå Avdal gard til Vetti, der dei ikkje hadde opna enno, så eg gjekk vidare inn til der Vettisfossen stuper 275 meter rett ned, og så tilbake til Vetti gard, i duskregn.

This slideshow requires JavaScript.

Ho ser meg på trammen når eg er tilbake, låser opp og ber meg kome inn, sjølv om det fortsatt er ein halvtime for tidleg til servering.

Vetti gard er betjent i sommarhalvåret.

Det er noko heilt spesielt med vafler i fjellet.

Eg har eigentleg tenkt å gje meg med dette. Kanskje er det vafla, eller kanskje småpraten vi har der inne i den lune stova, som er kafe på sommaren, men i alle fall endar det med at eg tek på meg regntøyet att og startar turen opp den bratte kleiva til Vettismorki. No er det meir enn duskregn, men turen er fantastisk og høgdepunktet er å sjå Vettisfossen ovanfrå. På veg nedatt er det skodde og eg tenkjer at var eg ho, hadde det sikkert vore greitt å vite at dama som var innom for nokre timar sidane, er kome trygt nedatt frå fjellet. Så eg går innom Vetti gard, der det no er kome ein gjeng fjellfolk som har gitt ho hektisk arbeid på kjøkkenet. Men ho smiler breitt ved gjensynet og legg ei mild hand på armen min, slik eg gjer også når eg vil vise omsut. I det eg går vidare, kjem ho ut att på trammen, smiler og ropar etter meg «lykke til». Eg veit ikkje om ho meinar lykke til med turen ned til parkeringa på Hjelle, lykke til med sommaren, eller med livet generelt. Men ho er eit vakkert syn der ho står på trammen og viser det eg alt veit, at vi stadig møter folk på vår veg som bryr seg.

Dagen før, då eg gjekk Kongevegen i Lærdal, var det møter undervegs, med andre vandrarar. Og vennlege og serviceinnstilte folk, frå han med kart og informasjon på Lindstrøms hotel, til ho som serverte nydeleg heimelaga suppe, då eg holsvolten kom tilbake frå seks timar vandring. Eller frå mitt siste forsøk på Lodalskåpa (veret har hindra meg i å nå toppen to gonger), der eg gjekk i mange timar saman med to svært interessante menneske og ho eine har eg god kontakt og fagleg samarbeid med den dag i dag. Og slik kunne eg fortsette med gode erfaringar i møter på fjellet og på tur.

Men, åleine?
Kanskje er det å gjere noko åleine eitt av våre siste tabu? Eg veit ikkje, men utifrå kommentarar eg får og observasjonar eg gjer meg, kan det av og til verke som at det å reise eller gå i fjellet utan følge, spesielt som kvinne, er eit tabu. Kanskje fordi det blir kopla mot einsemd? Eller sjå ut som du er ein sosial tapar? Kanskje lurer folk på om eg er vennelaus når eg kjem traskande utan følge?

På Slogen. Ein praktfull tur, i godt selskap.

Eg kan berolige alle med at eg ikkje er verken einsam eller vennelaus. Saken er at eg har fått realisert mange av mine draumar om reisemål og opplevingar åleine. Og eg har ikkje følt meg einsam på for eksempel Snøhetta, Rondeslottet eller Lodalskåpa, for å nevne nokre fjell. Då ville eg heller aldri reist som frivillig til Hellas første gongen, jula 2015, for eg trur ikkje nokon av mine venner hadde blitt med.
Eg bestemte meg for å utfordre dette for eindel år sidan. Bakgrunnen er at eg er såkalla singel og har vore det i tretten år. Eg har ikkje ein mann som bur her i nærleiken, eller ei bestemt turvenninne, som alltid er synkronisert med meg og min livsstil og kan hive seg rundt på kort varsel. Og kanskje er min appetitt på turar også litt støre enn hos mange andre?
Skulle eg alltid ha venta til det passa med turfølge og reisekamerat, måtte eg difor venta lenge og kanskje forgjeves. For eg trur eg kan seie med sikkerheit at mange av dei turane og reisene eg har gjort, aldri hadde blitt noko av dersom eg skulle vere avhengig av andre enn meg sjølv. Veldig ofte når eg er klar, veret er fint og  sekken min raskt kan bli pakka, er ikkje andre klare, men kanskje i morgon. Då hiv eg meg heller rundt og drar åleine. Og ein «hemmelegheit» til er at eg sjeldan møter og snakkar meir med reisande og fjellfolk, enn nettopp når eg drar på desse ekspedisjonane på eiga hand. To på tur, eller tosomheit, kan vere verre enn ensomheit, i alle fall tosomheit i den ekskluderande varianten.

Sanninga er også at eg ikkje er redd for å gjere ting på eiga hand. Og det er kanskje her eg føler meg som ein raring, spesielt som kvinne. For eg er aldri redd ute i naturen. Eg er heller aldri redd på reiser. Det er ingenting som tilseier at eg har noko å frykte. Tvert imot. Alle dei vennlege folka eg møter, all den fantastiske naturen eg ser, og min eigen kompetanse i å takle situasjonar og omgjevnader, har berre gitt meg tryggleik og mange positive erfaringar.

Men så er det altså når eg fortel om desse turane og opplevingane, at eg får kommentarar av typen «Det kunne eg aldri gjort!», eller «Nei, det hadde ikkje eg tort». Og eg tenkjer i mitt stille sinn; neivel… Aldri? Er du sikker? Høgt seier eg litt av det eg har skrive i avsnitta over, men inni meg tenkjer eg, – kva er det som gjer at folk er så redde for å gjere ting åleine? Og her jenter, må eg utdjupe litt; eg meiner kvinnfolk. For det har slått meg at det alltid er kvinner som seier slikt. Aldri menn. Dei berre nikkar og «uhum…», kanskje nesten anerkjennande eller gjenkjennande, til det eg seier. Dei markerar aldri at det er sært, rart eller unormalt å gå ein fjelltur åleine, overnatte på ei hytta utan ei vennine i nabosenga, eller ta seg til eit anna land utan reisefølge. Så håpet med dette innlegget er å oppmuntre, ikkje provosere, mine medsøstre til å tore. Og kan eg, så kan du.

For ordens skuld, eg har gått mange og går gjerne fleire turar med vener, familie og i grupper også. Det er spesielt kjekt å gå på fjelltur med ei god venninne, eller dra på reise med «den rette». Men, det handlingsrommet som eg har fått i tillegg, eller tatt meg den friheit å oppnå, er gull verdt for ei rastlaus sjel som meg. Og eg ville ikkje vore ein einaste tur forutan, med eller utan reisefølge.

Tilbake til ingenmannsland

I fjor sommar skreiv eg om forholda i flyktningleirane på Chios. Det har gått eitt år, og eg har leita fram att teksten, i tilfelle nokon vil lese og prøve å forstå. Teksten har dessverre ikkje blitt mindre aktuell.

Les oppdatert innlegg frå ei av dei frivillige, Kjære Jan Egeland, hva er et måltid?

02.08.2016. Refleksjonar etter mine fjerde tur til Chios:
På bileta mine ser du berre utsida av ein flyktningleir, midt i ein småby, på ei øy i Hellas. Eg skal ta deg med innanfor, men berre med ord. Av respekt for dei som lever her, har eg ikkje teke bilete på innsida. Dei har rømt frå krig, berre eitt identifiserande bilete på internett kan vere farleg for enkelte av dei. Og menneska i leiren har verdigheit vi skal respektere. Dei skal trass alt få eit betre liv seinare, ikkje ha stempelet flyktning i panna resten av livet. Håpar eg.
Det du ser er telt og det står UNHCR på dei. Men det er berre eit skal, som ein presenning. Innanfor er det små, billege telt, tynne tepper, forsøk på ulike former for sengeleie og ein heim. På ubestemt tid. På grus og betong. Hardt, støvete og usunt. Rett utanfor den slitte presenningen, går trafikken og dagleglivet i den greske småbyen sin gang, som om ein flyktningleir like ved bymuren alltid var ein naturleg del av bybilete. Leiren har trass alt vore her nokre månader, grekarane har kanskje vent seg til det. Borna som surrar rundt på fortauet her, menn og av og til kvinner som står, eller sit og ventar, ser på livet som passerar. Eller unge menn som søv i parken, fordi dei ikkje orkar varmen og tilhøva inne i leiren. Nokre forbipasserande bryr seg fortsatt og kjem med bidrag til dei som bur i leiren. Andre, dei fleste, hastar forbi.
– Eg kan like godt reise tilbake til Syria. Han er i femtiåra, kleda og måten han snakkar på, tilseier at han har hatt pengar og eigedom ein gong. Men ikkje no lenger. Han smiler ikkje, men ser på meg med eit oppgitt blikk.
– I Syria budde vi i palass i forhold til dette, eg hadde alt, bil og hus, og her bur eg i eit telt. Eg veit ikkje kva som skjer, kanskje eg skal tilbake til Tyrkia. Greitt, send meg til Tyrkia, eller eg kan reise tilbake til Syria, her vil eg i alle fall ikkje vere. Ja, han er bitter og den som seier det tydelegast denne gongen. Sist eg var her, i mai, var det dei 20 sveltestreikande i den store leiren Souda. Dei appellerte om raskare registreringsprosess, særskilt for borna sin del. Ein av dei sa at dei hadde gitt opp Europa, han ville heller til Canada, der dei har ein statsminister som seier welcome refugees. No i juli møter eg både nye og gamle fjes. Nokre eg snakka med sist, har kome seg vidare, kvar veit eg ikkje. Eg er glad for å ikkje sjå dei att, det betyr at for dei går livet vidare. Andre er i leiren framleis. Denne varme julimorgonen har også den tålmodige, vennlege familiefaren, som har småprata med meg kvar dag medan vi ventar på maten som skal delast ut, fått nok. I dag svarer han ikkje med den forventa høflegheitsfrasen «Good, and how are you», men seier rett ut at han ikkje har det bra. Eg får ikkje noko smil i dag, han ser vekk, sler oppgitt ut med armane og snakkar om korleis ventinga og uvissa bryt han ned. Eg har berre ei svak aning om korleis det kan vere å leve slik han har gjort sidan mars. Denne natta har han kanskje sove dårleg på matta si inne i leiren, der det er varmt og telta står tett. Korleis dei opprettheld privatliv og intime grenser kan eg ikkje førestille meg. Her er 400 menn og kvinner, born og eldre stua saman på eit lite område. Korleis fungerer klesvask, toalettforhold, reinhald, dusjing og nærkontakt mellom ektefellar i ein flyktningleir?
Og det er den unge kvinna åleine med ein baby, med ektemannen i Tyskland. Han reiste først for å finne eit trygt land og ein heim. Ho har alt venta i leiren på Chios i fleire månader, no har ho fått brev om intervju i Athen i januar 2017. Men ho orkar ikkje ikkje vere i leiren lenger no og vil reise med ferja til byen ho ikkje kjenner, sjølv om det er eit halvt år til intervjuet som forhåpentleg gir ho familiegjenforening. Om eit halvt år.
Eg treng ikkje spørje, eg ser at livet dei har er vanskeleg. Ei veke kunne eg kanskje klart, men vekevis, månader?
Så er det matutdeling. Og igjen, dette uverdige i at vi står her og dei står der, i ei lang, svolten kø, oppstilt av og til ein time før maten kjem tilkøyrt i ein van. Frivillige deler ut, flyktningane kjem og tek imot det dei får. Eg kjenner på skamma og det urettvise i situasjonen. Frivillige gjer sitt beste for å vektlegge likeverd, dempe skilnaden mellom oss, med vennlege smil og helsingar. Maten til lunsj og middag er bra, den er laga av eit baskisk kjøkken og eit sør-koreansk, som vekslar på å levere til dei kring 1500 flyktningane i to leirar på Chios. Frukosten er ok, men av og til liten, særskilt for dei som veks. Maten er berekna etter tal registrerte flyktningar og porsjonane er små. Mange vil ha meir, somme prøver å få fleire rasjonar enn dei har rett på og vi frivillige må kontrollere, argumentere og nekte. I tillegg er det flyktningar frå Vial, den tredje leiren på øya. I denne leiren er det gresk millitære som deler ut mat. Mange flyktningar frå Vial kjem på besøk til leirane i sentrum, stiller seg i kø, for å få mat hos oss.
Her blir ikkje teke individuelle omsyn, som behov eller smak. Ikkje eit bord der du kan forsyne deg sjølv. Ikkje eit tidspunkt du vel sjølv. Og ikkje mat og smakar du kjenner att frå heimlandet ditt.
Klesutdeling er ei enno ei historie som handlar om fordeling av knappe ressursar. Noko positivt; at det store kleslageret som er fylt opp av klede og nestekjærleik frå heile verda, skal fordelast ut. Men gradvis blir også dette til ei blanding av venting, trengsel og frustrasjon over det om manglar og som er sårt tiltrengt.

Og så er det Europa sitt syn på menneske som flyktar frå krig. Eg snakkar om KRIG, for pokker. Flukt frå eit diktaturregime og frå IS, som no rekrutterar smågutar nedi i femårsalderen. Det er bomba heimar, arbeidsplassar, skular, sjukehus, vegar, parkar, forsamlingshus, alt som var trygt og normalt i ei anna tid, eit anna liv. Krig er slektningar som er drepne, sit fengsla, eller har rømt. Familiar som er splitta på ulike land og kontinent, det er einsemd, sorg og smerte. Og kven er flyktningane? Det er menneske like ulike som du og eg. Nokre har «berre» rømt. Andre av desse mennene og kvinnene har drive motstandsarbeid, som våre heltar frå 1945 gjorde, og kan kanskje aldri vende tilbake til heimlandet sitt.
Å bu, leve, ete, fungere slik desse menneska gjer i Chios og ei rekkje andre leirar i Hellas, dag ut og dag inn, kva gjer det med dei? Alle veit korleis det går med eit barn som blir møtt med forakt. Ho begynner å sjå ned på seg sjølv. Ho er ikkje verdsett. Måten Europa ser på krigsflyktningar frå Syria, tek imot og plasserer dei under presenning og bak murar (Vial). Kva gjer det med sjølvbiletet og korleis blir forholdet mellom «dei» og «oss», i Europa og i Midt-Austen?

I desember og februar møtte vi menneske som kom over havet frå Tyrkia i gummibåtar på strendene i Chios, Lesvos, Samos og Kos. Dei var letta og takksame over å kome i live, ikledd falske redningsvestar og våte til skinnet. Tusenvis andre har drukna i Middelhavet, men desse klarte det. Mange var medtekne, men dei var trygge i Hellas. Dei hadde brukt alle sine sparepengar på å betale menneskesmuglarar på andre sida for den livsfarlege overfarten. Men no var dei her og dei hadde håp om eit nytt liv i Europa. No møter vi folk som lever i uvissa på tredje, fjerde, femte månaden og dei veit ikkje kva som skal skje med dei. Dei har ikkje noko anna enn det dei står og går i, eller det dei har fått av frivillige organisasjonar.
I juli 2016 treff eg litt fleire frustrerte menn og kvinner enn før, litt mindre optimisme og håp. Det er om lag som forholda i mai, men ei aning meir av alle kjensler, hos flyktningane. Og der ute, vestover og nordover, er det blitt mindre interesse, empati og omsorg. For Europa løyser flyktningproblemet sitt i nærområda og snur ryggen til menneska – og til dei verdiane vi har bygd samfunna våre på.

 

Reiseglede på lågbudsjett

Ikkje alle har råd til å reise rundt i Norge. Men, nokre av dei har kome hit likevel. På lågt budsjett og med håp om skyss. Dei står langs vegen, med tommelen ut. 

Haiking fungerte fint på New Zealand, folk var hjelpsomme. Lisbet smilte uansett om dei stoppa eller passerte.

Det har norske ungdommar også gjort, men det var før, no kan vi alle reise dit vi vil når vi vil. Biletet viser ei av tre unge damer frå Loen, som kom seg fram med haiking på New Zealand og i Australia i 1988-89. Vi var i byrjinga av tjueåra, vi var studentar og vi reiste på billegaste måten, åt enkelt og budde på hostel. I Sydney jobba to av oss ein månad på cafe. Det var vel ikkje heilt godkjent, men slike ting gjekk an på 80-talet.

Tilbake til 2017: Vi veit alle at Norge er eit av dei dyraste landa i Europa å leve i, og sjølvsagt også å feriere i. Difor kjem det ikkje så mange europeiske studentar hit nord, dei har rett og slett ikkje råd.
Likevel har eg møtt nokre unge reisande, som har valgt Norge som feriemål. Dei bør vi ta godt imot (då kjem dei tilbake ein gong dei har pengar). Dei står der i vegkanten. Det begynner nesten å bli ein tradisjon, det er tredje året no, scenarioet er påfallande likt: Dei er to, dei har store ryggsekkar, og det regnar.

Ein våt junikveld for to år sidan kom eg køyrande på E39 forbi Skei, ein stad litt lenger vest, stod to unge kvinner. Det var som sagt ein regntung kveld, dei trengte haik og det var plass i yarisen. Jentene var tjekkiske studentar i tjueåra, på veg frå aust til vest, glade i fjellet, utan overnatting, men med ein plan om å ende opp i Bergen nokre dagar seinare. Vi snakka om aktuelle reiseruter og turmål. Det vil seie, dei var ikkje heilt sikre på kvar dei eigentleg skulle den kvelden, men målet var Sogn (!) og dei hadde lyst å gå på ein fjelltopp eller to. På veg langs Jølstravatnet prøvde eg å finne ut kva dei eigentleg hadde tenkt den kvelden og korleis få det til såpass seint, men det var dårleg med både «kart og kompass» til den planen. Nokre kilometer nedanfor Vassenden tok eg beslutninga og spurte om dei trengde husly. Det vart dusj, kveldsmat, kartlesing og rådgjeving (underteikna har trass alt vakse opp i turistnæringa). Etter frokost og hjelp til å finne strategisk haikeplass på E39 vidare sørover, no retning Lavik, dagen etter. Det gjekk nok bra. Eg har dei to studentane på facebook enno og ser dei er aktive i Tjekkia også.

Det lengste vi venta var to timar, elles stoppa dei, uansett standard og plass i bilen. Kiwiane* var gjestfrie og vennlege. Ein gong fekk vi låne eit feriehus som ikkje var i bruk akkurat då, inkludert fri tilgang til innhaldet i kjøleskåpet.

Året etter, også denne gangen på E39 i Jølster, ein om mulig enno våtare junikveld, står det eit ungt par med tommelen ut. Dei er polske studentar og kjærestar, på veg sørover mot Bergen dei også, men litt meir orienterte enn tjekkarane året før. Planen deira er å setje opp det våte teltet sitt der dei kjem denne kvelden. Verken dei eller eg ser heilt lyst på den planen, og teltet blir hengt til tørk i boda mi. Dei polske studentane får kvelds, ein sårt tiltrengt dusj og ei natt på madrass i Vieåsen i staden. Frokost og kartlesing, som sist, skyss til næraste og forhåpentleg beste plassen utanfor sentrum, for haik vidare.

Tindevegen mellom Årdal og Turtagrø. Litt grått denne dagen. Sjølvsagt ein stad for ryggsekkfolk, men ikkje nødvendigvis med fjellsko.

Mi erfaring tilseier at det er mykje lærdom i tilfeldige, kortvarige møter også. Det å utveksle synspunkt, høyre kva dei seier om sitt land, vårt land og kva dei trur om samfunsutviklinga generelt. Ein kan også sjå på slike treff som øving i kommunikasjon. Med mitt tredje møte for eksempel, hadde eg sjansen til å friske opp fransken.

I enden av Tindevegen (mellom Øvre Årdal og Turtagrø), like nedanfor turisthotellet, står to unge menn i kjent stil og ser forhåpningsfullt på neste bil. Det er meg, eller rettare sagt yarisen min, som er neste bil. Og det duskregnar… Også dei er studentar, denne gongen frå Normandie. Praten går lett på engelsk. Skulefransken er for svakt i minne. Dei har ikkje gått i fjellet, er ikkje utrusta for denslags heller. Dei skal av ein eller annan grunn til Gaupne – eg spør ikkje kvifor. Studentane treng openbart ein dusj og dei har truleg ikkje hatt høve til å vaske tøyet sitt på ei god stund, tenkjer eg i mitt stille sinn. Men, det er berre å opne eit vindu diskre og setje ventilasjonen eit hakk opp. Gutane er hyggelege og pratsomme. Dei fortel om lavbudsjett reisa si, at dei har jobba på ein gard i nærleiken av Knarvik (!), dei fortel om studiene sine i Frankrike. Dei kommenterar det vakre landskapet i Norge. Vi snakkar om Macron og politikk, norske velferdsordningar og utviklinga i Europa, – til vi er i Gaupne. Denne gongen er ikkje husly nødvendig, det er enno tidleg ettermiddag og det er mykje å sjå i Sogn. Desse to vil klare seg fint, men håpar dei fann ein dusj.

Kvifor tek eg på haikarar? Svaret er samansett. Dels er det gode minner om møter med «locals» på New Zealand og i Australia for snart tretti år sidan. Kanskje er det også eit forsøk på å gje andre ungdommar gode minner, slik vi fekk? Så er det i tillegg ei grunnleggande – og muligens naiv – tru på at dei aller fleste som vi møter på vår veg gjennom livet, er gode, ærlege menneske. Når ein er femti år og har mest berre positive erfaringar på reiser i inn- og utland, er det vel lov å tru det?

* kiwi er kallenamn på folk frå New Zealand (slik aussie er det for folk frå Australia)

Venner for livet?

Av og til lurer eg på kva tilhøyre og vennskap er tufta på og kor skjørt det er. Det handlar mykje om å bruke felles koder, for å passe inn, i 1987 som no.

I helga var eg på 30-års jubileumsfest for mitt kull på Førde gymnas. Våren 1987 var eg del av ein venninnegjeng som stort sett hadde helde saman sidan 1.klasse på gymnaset. Med unntak av nokre småkonfliktar, slik det alltid er blant jenter, var samhaldet godt og vi hadde mykje moro i lag. Når eg ser på foto frå den gongen, sler det meg at vi lo, tulla og festa mykje. Slik ungdommane gjer i dag.

Forresten, har du sett SKAM? Det handler om det same, og viss du vil forstå ungdom, det herlige norske mangfaldet vi lever i no, eller huske deg sjølv som 17-19 åring, bør du virkelig sjå den mest intelligente, norsk TV-serien laga for ungdom (og dei som bryr seg om unge) nokon gong.

Som jentene og gutane på Hafstad vgs no, tretti år etter, var vi som gjekk på Førde gymnas også tidsriktige og konforme, på utsida, med permanent i blondt, tupert og høgt hår (sjå frisyrer 1984-1987). Men, vi var også ein gjeng individualistar når det kom til eigne meiningar, politisk, verdibasert og religiøs ståstad. Vi arrangerte OD, laga avis, stilte til elevrådsval, var med i politiske ungdomsparti og hadde kampsaker.  Eg trur vi må ha vore ganske frittalande, for trass min generelt dårlege hukommelse, kan eg huske nokre engasjerte og tidvis oppheta diskusjonar i klasse 3D. Og temaene var samfunnsorienterte og verdibaserte, som likestilling, religion og etikk – og AIDS, som vi var veldig redde for. Nokon sa at hiv måtte vere Guds straffedom for homofili og dekadense. Det provoserte.

Fotograf: Olav Øygard

Men av og til var vi berre leikne. I 1987 kunne også jentene spele amerikansk fotball, og gutar vere cheerleaders. Det foregikk, som i dag i Førdehuset og var kanskje forløparen til dagens Rockne bowl (?) Men vi snudde kjønnsrollene på hovudet. Jentene ute på bana, i heimelaga drakter, med skumgummi stappa inn under kleda, for å beskytte kne og framheve breie skuldrar. På bileta flasher vi jentene musklar og gjer oss mandige og farlige. Andre bilete viser gutar med duskar og femi look, som skal heie oss jentene fram til siger. I dag er kampen i Førdehuset kjønnsmessig korrekt som i USA, med søte velsminka og gjennom-koreograferte heiajenter, som piskar opp stemninga på tribuna og eggar dei muskuløse gutane på banen til dristige framstøt og macho kampbrøl. På dette området er vi langt unna kvarandre, dei unge i dag og vi kvasi-raddis 80-tals ungdomane.

---

Måndag 12. juni hadde tredje klasse på Hafstad vidaregåande skule høgtideleg skuleavslutning. Etter mykje posering, fotografering, ein avslutningsfest til (berre for elevane) og mange klemmar og tårer, må nittenåringane gå vidare, denne veka og utover sommaren. For dei skal i ulike retningar. Hittil har dei vandra mest i flokk, no startar den individualistiske, sjølvstendige tida. Eg huskar den var frigjerande, men også sårbar. Det å skulle starte på nytt, i ukjent miljø og passe inn der. Men, eg hadde feil farge på boblejakka då eg entra forelesningssalen på Universitetet i Oslo. Ein gjekk ikkje i rosa på Blindern og spesielt ikkje studentar på sosialantropologi. Klesfargekoden var svart eller jordfarga, gjerne supplert med etniske smykker og tilbehør. Den rosa boblejakka vart ikkje brukt på Blindern meir. Den nye stilen passa i eit par år, til eg traff vennegjengen til ein kjæreste. Det var unge menn og kvinner, som gjekk på Handelshøgskulen og BI, køyrde nye bilar (google yap) og investerte i aksjer. Gutane tykte min kjæreste hadde funne seg ei litt ufiks og radikal dame. I det miljøet gjekk gutane i blåskjorter og jentene hadde fine kjolar. Kva trur du eg gjorde?

I helga var vi (snart) femtiåringar samla til såkalla reunion (bilete). Nokre av oss har hatt god kontakt i åra etter gymnaset, andre har ein knapt sett på tretti år. Noko kontakt er tilfeldig,  anna er viljestyrt. Dei som har jobba for vennskapen har møttes av og til. Men uavhengig gjengen vi tilhøyrde i 1987, snakkar vi i dag med alle, vi er runde i kantane, veltrente som vi er i smalltalk gjennom åra.

Kanskje er vi like ungdommane i 2017, dei borna som nettopp vi har lært opp til å bli flinke, ambisiøse – og konforme. No skal nittenåringane starte det livslange løpet mot lukke. Vi har ikkje sagt det, men vi veit omtrent kvar det er – og ikkje er å finne. Og er meir opptekne av å bevare helsa, – og vener.

Lykke til vidare, til oss alle.

Du har karakter

Eg har bestemt mange karakterar no, men eg likar det ikkje.

Karakterutskrift, vitnemål, tala som avgjer om vegen vidare blir som du har tenkt. Og det skal vi gjere, det er jobben vår. Men heilt ærleg, eg ville mykje heller skrive ein tekst om kva eg synes om innsatsen din, haldningane dine, interessa du viser, ansvaret du tek, enn å setje eit forbaska tal som eit stempel på kva du yter, kven du er og kva du er god for. For både du og eg veit at du er noko anna enn det talet.

Velbrukt meldingsbok, også til kladdepapir tydelegvis. Meir om dette seinare i teksten.

Eg likar betre grunntydinga av ordet karakter. Store norske leksikon seier at karakter er «preg, kjennemerke, egenart». Nettopp! Det er det eg seier; din karakter for meg er den du er og det inntrykket du etterlet deg. Eg vil du skal vite dette, i det du ser på Skulearena kva karakterar du har fått, at eg har sett deg og kven du er også. Det er fint med alt du har levert, og dumt med det du ikkje har levert, men heldigvis har vi snakka saman, så eg veit kvifor det vart slik. Det er nemleg slik at vi lærarar snakkar med elevane våre kvar dag, vi gjev innspel og oppmuntring, såfremt vi har tid.

Det er nokon som alltid meinar at lærarar bør bli betre, at det er det det står på, for å oppnå best mogleg skuleresultat (les: Pisa), og slike folk seier at vi lærarar må bli flinkare til undervegsvurdering og framovermelding, – mellom anna (det er mykje meir dei trur vi ikkje er gode nok på). Men faktum er at vi driv med dette heile tida, på same måte som vi lærarar driv med samarbeid heile tida. Men, dette veit ikkje politikarane, for dei spør ikkje oss, men det får bli eit anna innlegg….

Dette innlegget handlar om deg og karakteren din. For, eg vil du skal vite at eg ser kva karakter du har. Det er ikkje noko du får av meg, men noko eg gjerne er med og bygger opp under. Styrkar deg på. Eigenarten din, preget ditt og kjennemerket 🙂 Tja, kjennemerke, det er vel kva du er kjent for, noko som kanskje ikkje er så veldig mykje når ein er 18 år. Men nokre elevar vågar å skille seg ut – og synes att. Sjølv var eg ikkje så særprega i den alderen. Men ein ting kan eg seie, eg var ikkje noko mønsterelev. Flink i nokre fag ja, men slett ikkje i alle. Og vitnemålet fortel litt av kvart, blant anna om fråværet det året eg tok lappen.
I går hadde eg opprydding i boda. I ei kasse som lukta gammalt papir, kom eg over skattar frå 1980-talet, i form av mengder med brev og ulike slags dokument. Mellom anna meldingsboka mi frå 1984. Sidan eg var 18 år det året, skreiv eg meldingar sjølv og det var eindel sjølvdiagnostisering, for å seie det slik. Måtte le litt når eg såg på årsaker til fråvær. Det er alltid greitt, anten du er lærar, eller foreldre å kikke seg litt tilbake og huske at kua eingong har vore kalv.