Tilbake til ingenmannsland

I fjor sommar skreiv eg om forholda i flyktningleirane på Chios. Det har gått eitt år, og eg har leita fram att teksten, i tilfelle nokon vil lese og prøve å forstå. Teksten har dessverre ikkje blitt mindre aktuell.

Les oppdatert innlegg frå ei av dei frivillige, Kjære Jan Egeland, hva er et måltid?

02.08.2016. Refleksjonar etter mine fjerde tur til Chios:
På bileta mine ser du berre utsida av ein flyktningleir, midt i ein småby, på ei øy i Hellas. Eg skal ta deg med innanfor, men berre med ord. Av respekt for dei som lever her, har eg ikkje teke bilete på innsida. Dei har rømt frå krig, berre eitt identifiserande bilete på internett kan vere farleg for enkelte av dei. Og menneska i leiren har verdigheit vi skal respektere. Dei skal trass alt få eit betre liv seinare, ikkje ha stempelet flyktning i panna resten av livet. Håpar eg.
Det du ser er telt og det står UNHCR på dei. Men det er berre eit skal, som ein presenning. Innanfor er det små, billege telt, tynne tepper, forsøk på ulike former for sengeleie og ein heim. På ubestemt tid. På grus og betong. Hardt, støvete og usunt. Rett utanfor den slitte presenningen, går trafikken og dagleglivet i den greske småbyen sin gang, som om ein flyktningleir like ved bymuren alltid var ein naturleg del av bybilete. Leiren har trass alt vore her nokre månader, grekarane har kanskje vent seg til det. Borna som surrar rundt på fortauet her, menn og av og til kvinner som står, eller sit og ventar, ser på livet som passerar. Eller unge menn som søv i parken, fordi dei ikkje orkar varmen og tilhøva inne i leiren. Nokre forbipasserande bryr seg fortsatt og kjem med bidrag til dei som bur i leiren. Andre, dei fleste, hastar forbi.
– Eg kan like godt reise tilbake til Syria. Han er i femtiåra, kleda og måten han snakkar på, tilseier at han har hatt pengar og eigedom ein gong. Men ikkje no lenger. Han smiler ikkje, men ser på meg med eit oppgitt blikk.
– I Syria budde vi i palass i forhold til dette, eg hadde alt, bil og hus, og her bur eg i eit telt. Eg veit ikkje kva som skjer, kanskje eg skal tilbake til Tyrkia. Greitt, send meg til Tyrkia, eller eg kan reise tilbake til Syria, her vil eg i alle fall ikkje vere. Ja, han er bitter og den som seier det tydelegast denne gongen. Sist eg var her, i mai, var det dei 20 sveltestreikande i den store leiren Souda. Dei appellerte om raskare registreringsprosess, særskilt for borna sin del. Ein av dei sa at dei hadde gitt opp Europa, han ville heller til Canada, der dei har ein statsminister som seier welcome refugees. No i juli møter eg både nye og gamle fjes. Nokre eg snakka med sist, har kome seg vidare, kvar veit eg ikkje. Eg er glad for å ikkje sjå dei att, det betyr at for dei går livet vidare. Andre er i leiren framleis. Denne varme julimorgonen har også den tålmodige, vennlege familiefaren, som har småprata med meg kvar dag medan vi ventar på maten som skal delast ut, fått nok. I dag svarer han ikkje med den forventa høflegheitsfrasen «Good, and how are you», men seier rett ut at han ikkje har det bra. Eg får ikkje noko smil i dag, han ser vekk, sler oppgitt ut med armane og snakkar om korleis ventinga og uvissa bryt han ned. Eg har berre ei svak aning om korleis det kan vere å leve slik han har gjort sidan mars. Denne natta har han kanskje sove dårleg på matta si inne i leiren, der det er varmt og telta står tett. Korleis dei opprettheld privatliv og intime grenser kan eg ikkje førestille meg. Her er 400 menn og kvinner, born og eldre stua saman på eit lite område. Korleis fungerer klesvask, toalettforhold, reinhald, dusjing og nærkontakt mellom ektefellar i ein flyktningleir?
Og det er den unge kvinna åleine med ein baby, med ektemannen i Tyskland. Han reiste først for å finne eit trygt land og ein heim. Ho har alt venta i leiren på Chios i fleire månader, no har ho fått brev om intervju i Athen i januar 2017. Men ho orkar ikkje ikkje vere i leiren lenger no og vil reise med ferja til byen ho ikkje kjenner, sjølv om det er eit halvt år til intervjuet som forhåpentleg gir ho familiegjenforening. Om eit halvt år.
Eg treng ikkje spørje, eg ser at livet dei har er vanskeleg. Ei veke kunne eg kanskje klart, men vekevis, månader?
Så er det matutdeling. Og igjen, dette uverdige i at vi står her og dei står der, i ei lang, svolten kø, oppstilt av og til ein time før maten kjem tilkøyrt i ein van. Frivillige deler ut, flyktningane kjem og tek imot det dei får. Eg kjenner på skamma og det urettvise i situasjonen. Frivillige gjer sitt beste for å vektlegge likeverd, dempe skilnaden mellom oss, med vennlege smil og helsingar. Maten til lunsj og middag er bra, den er laga av eit baskisk kjøkken og eit sør-koreansk, som vekslar på å levere til dei kring 1500 flyktningane i to leirar på Chios. Frukosten er ok, men av og til liten, særskilt for dei som veks. Maten er berekna etter tal registrerte flyktningar og porsjonane er små. Mange vil ha meir, somme prøver å få fleire rasjonar enn dei har rett på og vi frivillige må kontrollere, argumentere og nekte. I tillegg er det flyktningar frå Vial, den tredje leiren på øya. I denne leiren er det gresk millitære som deler ut mat. Mange flyktningar frå Vial kjem på besøk til leirane i sentrum, stiller seg i kø, for å få mat hos oss.
Her blir ikkje teke individuelle omsyn, som behov eller smak. Ikkje eit bord der du kan forsyne deg sjølv. Ikkje eit tidspunkt du vel sjølv. Og ikkje mat og smakar du kjenner att frå heimlandet ditt.
Klesutdeling er ei enno ei historie som handlar om fordeling av knappe ressursar. Noko positivt; at det store kleslageret som er fylt opp av klede og nestekjærleik frå heile verda, skal fordelast ut. Men gradvis blir også dette til ei blanding av venting, trengsel og frustrasjon over det om manglar og som er sårt tiltrengt.

Og så er det Europa sitt syn på menneske som flyktar frå krig. Eg snakkar om KRIG, for pokker. Flukt frå eit diktaturregime og frå IS, som no rekrutterar smågutar nedi i femårsalderen. Det er bomba heimar, arbeidsplassar, skular, sjukehus, vegar, parkar, forsamlingshus, alt som var trygt og normalt i ei anna tid, eit anna liv. Krig er slektningar som er drepne, sit fengsla, eller har rømt. Familiar som er splitta på ulike land og kontinent, det er einsemd, sorg og smerte. Og kven er flyktningane? Det er menneske like ulike som du og eg. Nokre har «berre» rømt. Andre av desse mennene og kvinnene har drive motstandsarbeid, som våre heltar frå 1945 gjorde, og kan kanskje aldri vende tilbake til heimlandet sitt.
Å bu, leve, ete, fungere slik desse menneska gjer i Chios og ei rekkje andre leirar i Hellas, dag ut og dag inn, kva gjer det med dei? Alle veit korleis det går med eit barn som blir møtt med forakt. Ho begynner å sjå ned på seg sjølv. Ho er ikkje verdsett. Måten Europa ser på krigsflyktningar frå Syria, tek imot og plasserer dei under presenning og bak murar (Vial). Kva gjer det med sjølvbiletet og korleis blir forholdet mellom «dei» og «oss», i Europa og i Midt-Austen?

I desember og februar møtte vi menneske som kom over havet frå Tyrkia i gummibåtar på strendene i Chios, Lesvos, Samos og Kos. Dei var letta og takksame over å kome i live, ikledd falske redningsvestar og våte til skinnet. Tusenvis andre har drukna i Middelhavet, men desse klarte det. Mange var medtekne, men dei var trygge i Hellas. Dei hadde brukt alle sine sparepengar på å betale menneskesmuglarar på andre sida for den livsfarlege overfarten. Men no var dei her og dei hadde håp om eit nytt liv i Europa. No møter vi folk som lever i uvissa på tredje, fjerde, femte månaden og dei veit ikkje kva som skal skje med dei. Dei har ikkje noko anna enn det dei står og går i, eller det dei har fått av frivillige organisasjonar.
I juli 2016 treff eg litt fleire frustrerte menn og kvinner enn før, litt mindre optimisme og håp. Det er om lag som forholda i mai, men ei aning meir av alle kjensler, hos flyktningane. Og der ute, vestover og nordover, er det blitt mindre interesse, empati og omsorg. For Europa løyser flyktningproblemet sitt i nærområda og snur ryggen til menneska – og til dei verdiane vi har bygd samfunna våre på.